ساده‌زیستی و دوری از تجملات از منظر امام رضا (ع)

احمد بن ابی شعبه روزی با رفیق خود حسی نوفلی - که هر دو از شیفتگان اهل بیت علیهم السلام و امام هشتم بودند - به حضور امام رضا علیه السلام شرفیاب شده و در مورد فشارهای سخت زندگی و ناسازگاری روزگار لب به شکوه و گلایه گشودند. آنان به امام گفتند: آقا جان! ما زندگی راحت و خاطری آسوده داشتیم. اما وضع اقتصادی مان دگرگون شده و در تنگنای سخت معیشتی قرار گرفته‌ایم. از شما استدعا داریم که از خداوند متعال بخواهید رفاه و ثروت قلبی را به ما برگرداند. حضرت رضا علیه السلام فرمود:

«چه می‌خواهید؟ آیا می‌خواهید زندگی شاهانه داشته باشید؟ آیا دوست دارید مانند طاهر و هرثمه (هر دو از سران حکومت مامون و از نظر مالی و تشریفات دنیوی در اوج بودند) باشید اما اعتقاد به آیین حق و عشق به اهل بیت علیهم السلام و دوستی ما را نداشته باشید؟ احمد با شنیدن سخن یکه‌ای خورده و مانند کسی که سرمایه بزرگی را می‌خواهد با چیز اندکی معاوضه کند ملتمسانه گفت: نه به خدا! من دوست ندارم که دنیا و تمام زر و زیور و طلا و نقره‌اش مال من باشد اما اعتقادات و باورهای حق و عشق به اهل بیت علیهم السلام از من گرفته شود. امام رضا علیه السلام فرمود: پس هر چقدر می‌توانید شکر و سپاس خدا را گویید، که خداوند می‌فرماید: ای فرزندان داود که خدا را شکر کنید که اندکی از بندگانم سپاسگزار است. و اعتقادات خود را بخدا نیکو گردانید. سپس امام هشتم علیه السلام گفتار امام صادق علیه السلام را نقل کرد که می‌فرماید: هر کس به خدا حسن ظن داشته باشد خداوند متعال با او همچنان رفتار خواهد کرد و هرکس به روزی اندک راضی باشد خداوند متعال اعمال اندک، ناقابل و کوچک را از او خواهد پذیرفت. هرکس به مقدار کمی از حلال راضی باشد مؤونه اش سبک خواهد بود (و حساب و کتابش در روز قیامت راحت و آسان می‌شود) و خانواده‌ی او دارای نعمت بوده و خداوند او را به دردها و دواهای دنیا آشنا خواهد کرد و بالاخره انسان ساده زیست از دنیا با سلامتی رها شده و به سوی بهشت و خانه‌ی سلامتی کوچ خواهد کرد».

امام هشتم علیه السلام در مورد آثار و برکات ساده زیستی می فرمود:

«قناعت و ساده زیستی نفس انسان را از خوار شدن حفظ می‌کند و عزت و توانمندی به همراه دارد، روحیه ی زیاده خواهی و افزون طلبی بی پایان (که دنیا پرستان را اسیر و ناتوان ساخته) را از وجود آدمی دور می کند و از همه مهمتر از قید بندگی و چشم به راه اهل دنیا بودن انسان را آزاد می سازد».

امام رضا علیه السلام ساده زیستی را بر دو گروه سهل و آسان می داند و می فرماید: «هنر ساده زیستی کار کسی است که یا با ایمان و متعبد است و چشم به پاداش‌های خداوند متعال در جهان آخرت دارد و متاع اندک دنیا را در مقابل نعمتهای اخروی چیزی نمی‌انگارد و یا اینکه شخص بزرگواری است و مقام و منزلت والای انسانی را از آلوده شدن به متاع قلیل دنیا و تواضع به دنیا داران پست و لئیم و طمع کار، مبرا و منزه می‌داند».(3)

امام رضا آن چنان زندگی خود را ساده و بی پیرایه انتخاب کرده بود که در اوج عزت و توانمندی با ضعیف‌ترین قشر جامعه حشر و نشر داشت با فقرا می‌نشست و با آنان غذا می‌خورد و هیچگونه فرقی بین خود و اقشار کم درآمد و بیچاره جامعه قائل نبود. آن رهبر فرزانه در عین حالی که با عالیترین مقامات کشوری و لشگری و بالاترین دانشمندان ادیان و نامدارترین علمای عصر همنشین می شد همچنان با سادگی و بدون تشریفات با محرومین و مستضعفین و رده‌های پائین جامعه با مهربانی و دلسوزی رفتار می کرد.

یکی از همسفران امام رضا علیه السلام گوید:

در سفری که علی بن موسی الرضا علیه السلام به خراسان می رفت من با آن حضرت بودم. روزی در کنار سفره ی خود تمام نوکرها و غلامان سیاه و سفید را بر صرف غذا جمع کرد، عرض کردم: فدایت شوم، بهتر بود برای غلامان و نوکرها سفره ی جداگانه ای می گستردید. فرمود:

«مه! ان الرب تبارک و تعالی و الأم واحدة و الأب واحد و الجزاء بأعمال؛(4) آرام باش! خدای همه یکی است، مادر و پدر همه یکی است، پاداش و کیفر هر کس به چگونگی رفتار و عمل او بستگی دارد».

آن حضرت دوست نداشت غلامانش وقتی بر سر سفره نشسته‌اند به احترام او برخیزند و می‌فرمود: «اگر در حالی که غذا می‌خورید بر بالای سر شما آمدم بر نخیزید تا وقتی که از خوردن فارغ شوید».